تعمیر و سیم پیچی الکتروموتور تک فاز

الکتروموتور ابزاری ساده و کارآمد برای تولید و تبدیل انرژی است. موتور الکتریکی در ماشین‌آلات و تجهیزات مختلف در اندازه‌های کوچک و بزرگ استفاده می‌شود. با توجه به کاربردهای متنوع الکتروموتور در صنعت، کشاورزی و زندگی روزمره و البته هزینه‌های گزاف خریداری این وسیله، تعمیرگاه و فروشگاه الکتروچکاپ قصد دارد در این مقاله به طور جامع به تعمیر و سیم پیچی الکتروموتور تک فاز بپردازد. با ما همراه باشید.

تک فاز بودن الکتروموتور به چه معناست؟

همانطور که می‌دانید کار الکتروموتور تبدیل انرژی الکتریکی به انرژی مکانیکی است. یکی از رایج‌ترین راه‌های طبقه‌بندی الکتروموتورها، بر اساس نوع منبع تغذیه آن است. انتخاب درست منبع تغذیه بسیار اهمیت دارد و باید با توجه به ولتاژ و جریان انجام گیرد. منبع تغذیه نوعی وسیله الکتریکی برای تامین برق بارهای الکتریکی است. آنچه از این منبع انتظار می‌رود تغییر جریان الکتریکی از منبع به ولتاژ است. در واقع می‌توان آن را به عنوان مبدل برق معرفی کرد. 

شاید بپرسید منبع تغذیه چه ربطی به فاز دارد؟ در واقع پارامتر فاز یک مولفه شناخته شده در مباحث برق و الکترونیک است و بیانگر تعداد خطوط تغذیه موتور در راه‌اندازی آن است. با توجه به ساختمان موتورها، برای راه‌اندازی یک الکتروموتور به برق تک‌فاز یا سه‌فاز نیاز داریم. معمولاً موتور تک فاز دارای 2 ترمینال است – خطی و خنثی. علاوه بر این می‌تواند یک پین جداگانه برای اتصال به زمین داشته باشد. همچنین موتورهای دارای منبع تغذیه AC (جریان متناوب) بیش از 1 کیلووات به صورت تک فاز طراحی می‌شوند. برای بیش از 5 کیلووات، تقریباً تمام موتورها 3 فاز هستند.

به بیان دیگر برق شهری یعنی برقی که توسط نیروگاه تولید می‌شود، نول ندارد و از نوع فاز است. اما وسایل برقی به صورت مدار طراحی شده است. یعنی از یک طرف فاز وارد و نول خارج می‌شود. دو شاخه برق را یک مدار در نظر بگیرید. یعنی از یک طرف الکترون‌ها وارد می‌شوند، درون سیستم می‌چرخند، حرکت را ایجاد می‌کنند، انرژی را انتقال می‌دهند و از سمت دیگر خارج می‌شوند. در واقع منظور از الکتروموتور تک فاز الکتروموتوری است که با برق شهری کار می‌کند. این در حالی است که الکتروموتور سه فاز، نول ندارد و به نیروی برقی متفاوت از برق شهری نیاز دارد.

تعمیر و سیم پیچی الکتروموتور تک فاز

تفاوت بین الکتروموتور تک فاز و سه فاز

اولین مقوله‌ای که باید به آن توجه کنید این است که الکتروموتوری که قصد تعمیر آن را دارید تک فاز است یا سه فاز؟ تفاوت عمده‌ای که الکتروموتورهای تک فاز با الکتروموتورهای سه فاز دارند این است که؛ تک‌فازها به طور معمول دو سیم‌پیچ دارند. به بیان دیگر برای الکتروموتور تک‌فاز دو سری کلاف سیم پیچی پیچیده می‌شود. باید بدانید که یکی از این سیم‌پیچ‌ها اصلی است با مقاومت کمتر (به نام رانینگ- running) و دیگری کمکی است با مقاومت بیشتر (به نام استارت-start). 

برای سوییچ کردن بین این دو کلاف (یعنی بین استارت و رانینگ) وقتی که برق وارد الکتروموتور تک‌فاز می‌شود، ابتدا باید وارد استارت شود. جهت انجام این فرآیند از کلاچ و پلاتین استفاده می‌شود. وقتی الکتروموتور تک‌فاز را روشن ‌کنید، ابتدا کلاچ و پلاتین برق را به استارت می‌دهند، بعد از اینکه الکتروموتور شروع به حرکت می‌کند، در کلاچ یک حالت گریز از مرکز ایجاد می‌شود.

در انتها کلاچ باز شده، پلاتین قطع و برق وارد رانینگ شده در نتیجه استارت از مدار خارج می‌شود. البته یک استثنا هم وجود دارد؛ بعضی از الکتروموتورهای تک‌فاز از خازن راه‌انداز نیز کمک می‌گیرند. این خازن می‌توند یک یا دو عدد باشد. اگر خازن‌ دو عدد باشد یکی دائم کار و دیگری راه‌انداز است. ظرفیت خازن دائمی پایین بوده و ظرفیت خازن راه‌انداز بالا است.

نکته بعدی در تفاوت بین تعمیر الکتروموتور تک فاز و سه فاز، شرایطی است که باعث خرابی الکتروموتور می‌شود. استارت الکتروموتور تک‌فاز در این شرایط می‌سوزد؛

• اگر الکتروموتور در ابتدا نتواند استارت کند
• اگر هر کدام از قطعات کلاچ و پلاتین خراب باشد
• اگر خازن راه‌اندازش مشکل داشته باشد

به طور کلی زمانیکه جریان برق داخل الکتروموتور وجود داشته باشد اما نچرخد، باعث خرابی آن می‌شود. در همین شرایط اگر برق به صورت طولانی‌مدت در الکتروموتور بماند، سوختگی شدید اتفاق می‌افتد. یعنی انرژی برق قسمت هایی از سیم‌های مسی الکتروموتور را ذوب می‌کند.

تعمیر و سیم پیچی الکتروموتور تک فاز

همانطور که در مقاله تعمیرات و سیم پیچی الکتروموتور اشاره شد، الکتروموتور از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. برای تعمیر الکتروموتور تک فاز لازم است که با بخش‌های مختلف آن آشنایی داشته و با انجام تست و آزمون‌های مختلف، عیب‌یابی شود.

به یاد داشته باشید قبل از سیم پیچی و تعمیر الکتروموتور تک‌فاز، بایستی نوع کاربری آن به طور دقیق بررسی شود. اگر با یک الکتروموتور سوخته رو به رو هستید، باید نحوه به کارگیری، شرایط محیطی (محیط کارگاه یا کارخانه‌ای که در آنجا قرار داشته) و ولتاژ برق به کار رفته برای آن، بررسی شود. فروشگاه و تعمیرگاه الکتروچکاپ در مقاله سیم پیچی به طور مفصل و با جزییات به سیم پیچی الکتروموتور سوخته پرداخته است. نکته مهم آن است که سیم پیچی الکتروموتور تک فاز می‌بایست بر اساس سیم پیچی اورجینال کارخانه سازنده انجام گیرد. در ادامه، نکات مربوط به عیب‌یابی الکتروموتور تک فاز بیان شده است.

عیب یابی الکتروموتور تک فاز

شما به عنوان تعمیرکار و یا صاحب الکتروموتور در فرآیند تعمیر الکتروموتور تک فاز ابتدا باید عیب و دلیل مشکل را بدانید. به طور کلی خرابی الکتروموتور تک‌فاز این دلایل را دارد؛

• مشکل کلاچ و پلاتین (قدیمی و مستهلک شدن آن یا خراب شدن فنر کلاچ)
• مشکل خازن‌ها (خازن‌ها نیز جنبه مصرفی دارند و بعد از استفاده طولانی‌مدت باید تعویض شوند)
• قطعی در سیم پیچی نیز می‌تواند باعث سوختن الکتروموتور شود
• خشک شدن بلبرینگ‌ها در اثر استفاده زیاد و سرویس نکردن
• رطوبت و تماس با آب
• فشار بیش از حد و نوسانات برق

وقتی مشکل را پیدا کردید، اولین نکته‌ای که باید بدانید این است که؛ در سیم پیچی الکتروموتور تک فاز یک تابلو برق وجود دارد. این تابلو به نام تست 110 یا لامپ سری شناخته می‌شود. تست 110 واقعاً با ولتاژ 110 کار می‌کند. در این تابلو برق، یک فاز جدا می‌کنند و یک لامپ در وسط این فاز قرار می‌دهند. در این حالت یک مدار درست می‌شود که از طریق آن قطعی‌ها را می‌سنجیم. این ابزار بسیار مهم و کاربردی است.

معادل این لامپ سری، اهم‌متر است. یعنی اهم‌متر نیز چنین مداری دارد که می‌توان با آن قطعی‌ها را پیدا کرد. عیب موتورهای تکفاز عمدتاً روی کلاچ و پلاتین الکتروموتور است. کلاچ و پلاتین، قطعه‌ای به نام پین دارد که در اثر استفاده ممکن است ذوب شود. در واقع دو فلز موجود در این قسمت، به طور مداوم با یکدیگر برخورد کرده، جرقه ایجاد کرده و ایجاد گرما می‌کند. در این فرآیند جرقه‌های داخل پلاتین باعث قطعی ارتباط برق می‌شود. مکمل پلاتین، کلاچ است. کلاچ به پلاتین کمک می‌کند، به این صورت که با استفاده از نیروی گریز از مرکز و باز و بسته شدن کلاچ، باعث حرکت به عقب و چسبیدن پلاتین می‌شود و خازن را از مدار خارج می‌کند.

جداسازی قطعات الکتروموتور

در این مرحله شما نیاز به ابزار، وسایل و موادی دارید که به کمک آن بتوانید به راحتی و به صورت کاملاً حرفه‌ای با نهایت سرعت، قطعات موتور را جداسازی و سیم‌پیچی نمایید. بدون استفاده از این وسایل ضروری، وقت و انرژی زیادی از شما گرفته می‌شود. این ابزارها بسیار متفاوت هستند و فروشگاه و تعمیرگاه الکتروچکاپ در ادامه آنها را برای شما نام خواهد برد؛

● ابزارهای کلی و اساسی مثل پیچ گوشتی و آچار
● مشعل گاز
● ابزاری برای برش سیم‌پیچ‌هایی قدیمی الکتروموتور
● پولی‌کش جهت درآوردن یاتاقان‌ها از الکتروموتور
● لاک سیم‌پیچی
● ورق عایق برای عایق‌بندی
● سیم مسی جهت سیم‌پیچی الکتروموتور
● نخ جهت نخ‌بندی استاتور
● اسپری روان‌کننده

سیم پیچی الکتروموتور تک فاز

تعمیر الکتروموتور تک فاز، مرحله به مرحله

1. در اولین مرحله تعمیر الکتروموتور تک فاز لازم است که از زوایای مختلف آن عکس گرفته و پوشش حفاظتی فن را نیز بردارید. برای این کار نیز سختی در پیش ندارید؛ چرا که پوشش حفاظتی فن، بر روی بدنه موتور پیچ نشده و فقط به حالت چفت شده است و به راحتی جدا می‌شود. بعد از اینکه همه اجزا را باز کردید لازم است آنها را در جایی مشخص قرار دهید که گم نشوند.
2. در مرحله دوم شما باید پره‌فن را آرام آرام گرم نموده و آن را خارج نمایید. برای این کار می‌توانید از پیچ گوشتی‌های بزرگ کمک بگیرید. البته باید حواستان باشد که پره را نشکنید. در این حالت، پره خراب شده است و با توجه به اینکه نیاز به پره جدید داریم، بعد از جدا نمودن پره، گیره را از محور جدا می‌نماییم.
3. در سومین مرحله شما باید قسمتی که درپوش به بدنه متصل می‌شود را قسمت به قسمت علامتگذاری کنید. برای این کار می‌توانید از عددها کمک بگیرید تا بتوانید به راحتی آن را جمع کنید. حالا زمان آن رسیده است که درپوش موتور را برداشته و در کنار دیگر قطعاتی که جدا کردید، بگذارید.
4. در مرحله چهارم با برداشتن درپوش، اگر رنگ سیاه مشاهده کردید و بوی لاک سوخته به مشامتان خورد، به این معنی است که سیم‌پیچی‌ها سوخته است و زمانی یاتاقان‌ها خراب است که وقتی آن را می‌چرخانید، ایجاد صدای بلندی نماید. حالا نوبت باز کردن پیچ‌های اتصال درپوش جلو به بدنه است. سپس باید درپوش و روتور را از محفظه اصلی خود خارج نموده و کنار قطعاتی که قبلاً کنار گذاشتید، قرار دهید.
5. در مرحله آخر از گام سوم لازم است که پیچ‌های روی درپوش تخته ترمینال را باز نمایید. بعد از باز کردن پیچ‌ها و برداشتن درپوش آن را نیز کنار قطعات دیگر قرار داده تا بعدا برای پیدا کردن آن به مشکل بر نخورید. قبل از باز کردن موتور و بعد از بازکردن موتور شما باید چند عکس بگیرید و سپس وقت آن رسیده که همه ی سیم ها و اتصالات برقی موتور را جدا نمایید. حتی اگر شما بر روی موتور خود خازن دارید، لازم است که آن را نیز جدا کنید.

ترسیم دیاگرام سیم پیچی موتور تک فاز

ابتدا مشخصات حک شده بر روی پلاک موتور را یادداشت نمایید. بر روی پلاک موتور اطلاعات مفیدی وجود دارد که به آنها نیاز دارید. پس از این کار بایستی دیاگرام سیم پیچی موتور تک فاز را ترسیم نمایید. برای این کار شما باید تعداد شیارهای استاتور را شمارش کنید و بعد از آن برنامه ترسیم را باز نموده و با کشیدن مربع برای هر شیار و اتصال آنها به یکدیگر، کار خود را ادامه دهید. سپس نوبت به رسم بوبین‌های استاتوری که در بین دو شیار قرار دارند، بر روی دیاگرام سیم‌پیچ می‌رسد. البته توجه داشته باشید که در جریان تعمیر موتور تک فاز در هر شیار نمی‌توان بیش از یک بوبین گذاشت. بعد از آن شما باید سیم‌هایی که از بوبین خارج می‌گردد را شماره‌گذاری کنید.

تعمیر موتور تک فاز

سیم‌پیچ قدیمی را گرم نموده و لاک موجود بر روی سیم‌پیچ را نیز با دقت بسوزانید. یکی از سیم‌های خروجی را انتخاب نموده و با فلش مسیر آن را ترسیم کنید. برای دومین جفت سیم خروجی نیز همین کار را انجام دهید. بعد از این مراحل نوبت به بریدن کلاف‎‌های سیم، شمردن و اندازه‌گیری قطر آنها است. این اندازه‌گیری‌ها را به دقت در نمودار یادداشت نمایید.

مراحل پایانی تعمیر الکتروموتور تک فاز

در این مرحله باید کلاف‌های سیم‌پیچ سوخته را ببرید. برای این کار از چکش و قلم استفاده نمایید به طوری که به ورقه‌های استاتور آسیبی وارد نشود. جهت اتمام کار لازم است سیم‌پیچ‌ها را نیز حرارت داده و با استفاده از یک اهرم یا قلم به بیرون بکشید. این کار باید برای تمام کلاف‌های سیم‌پیچ انجام شود.

همچنین  تعمیرگاه الکتروچکاپ، توضیحاتی در مورد سیم پیچی الکتروموتور سه فاز داده است. پیشنهاد می‌شود این قسمت را مطالعه نمایید.

سخن پایانی

تعمیرات و سیم پیچی الکتروموتور تک فاز یک کار تخصصی و پیچیده است. شاید در نگاه اول بسیاری از تعمیرکاران توانایی انجام آن را داشته باشند، اما در واقع اینطور نیست. برای تعمیر الکتروموتور همیشه به افراد با سابقه و کاربلد مراجعه کنید تا هزینه تعمیر الکترومور را پایین بیاورید. فروشگاه و تعمیرگاه الکتروچکاپ خدمات مربوط به تعمیرات و سیم پیچی الکتروموتور را به صورت تخصصی ارائه می‌دهد. جهت کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره با شماره های زیر تماس بگیرید یا جهت ثبت درخواست کلیک کنید .

سوالات متداول